تاريخ قيام 15 خرداد 1342 به روايت اسناد

تبيين، تحليل و بازگويي مستند واقعيت هاي تاريخ معاصر ايران برعهده پژوهشگران و تاريخ‌نگاران معاصر است تا با يافته‌هاي علمي و اسناد مستند و متقن، درك و شناخت واقعيتهاي تاريخي را براي نسلهاي آينده ملموس‌تر سازند. هر يك از حوادث و رخدادهاي منهي به پيروزي انقلاب اسلامي نيز برگي از كتاب تاريخ معاصر است كه تبيين و تحليل مستند آنها در روشن شدن بسياري از حقايق و واقعيتهاي تاريخي مؤثر است. در اين ميان قيام پانزده خرداد 1342 به دليل آنكه مرحله آغازين نهضت اسلامي بوده است اهميت شاياني دارد. در سالهاي اخير، درباره آن واقعه كتابها و مقالات زيادي نوشته شده است، اما به نظر مي‌رسد هنوز تمامي ابعاد و زواياي آن مورد بررسي و تحليل مستند قرار نگرفته. شايد بتوان گفت كتابي كه معرفي آن در پي مي‌آيد با رويكرد به اسناد، تلاش دوچنداني در شناختن زواياي پنهان و پيداي قيام پانزده خرداد انجام داده است.
تاريخ قيام 15 خرداد 1342 به روايت اسناد عنوان كتابي است در دو جلد كه با استفاده از اسناد معتبر بر جاي مانده از ساواك و شهرباني دوره پهلوي و نيز تحقيقات ميداني، بسياري از جريانها و پديده‌هاي سياسي روي داده در طول حدود دو دهه از تاريخ ايران را به تصوير كشيده و مورد تجزيه و تحليل مستند قرار داده است. در مقدمة كتاب هم آمده است كه بسياري از اسناد مورد استفاده،‌ براي اولين‌بار منتشر مي‌شوند.
در اثر حاضر، وقايعي چون كودتاي 28 مرداد،‌ شكست نهضت ملي و پيامدهاي آن، انتقال سلطه انگلستان به آمريكا و آثار آن،‌ شناخت رهبران و گروههاي ضدرژيم پهلوي، علل شروع نهضت اسلامي،‌ دستگيري امام خميني (ره)، قيام 15 خرداد، ‌ادامه مبارزات، احياء كاپيتولاسيون و موضع‌گيري امام و تبعيد ايشان،‌ دلايل تداوم نهضت اسلامي تا پيروزي انقلاب و تغييرات روابط خارجي از كودتاي 28 مرداد 32 تا 1343 براساس اسناد و مدارك و با استفاده از مطبوعات و كتابها تجزيه و تحليل شده است.
نويسنده در مقدمه ‌كتاب دليل استفاده همزمان از سند در كنار منابع و مآخذ تحليلي را چنين عنوان كرده كه ممكن است يك سند به تنهايي گوياي همة‌ واقعيتها دربارة يك رويداد نباشد لذا از منابع،‌ قرائن و مآخذ ديگر نيز در رد يا قبول آن بهره گرفته شده است.
فراواني و كثرت وقايع و رويدادهاي به چالش كشيده شده در اين كتاب سبب شده است كه در جريان تجزيه و تحليل رويدادها به جزئيات كمتر توجه شود و فقط مطالب اساسي و مهمي كه در شناخت قضايا و اشخاص مؤثر بوده‌اند مطرح گرديده‌اند و اين موضوع شايد يكي از نقاط ضعف كتاب باشد كه به رغم عنوانش مطالب و رويدادهايي را تحليل كرده كه ارتباط نه چندان قوي‌اي با تاريخ قيام 15 خرداد ندارند. نويسنده دليل پرداختن به بحث دولتها و نخست‌وزيران و رجال ديگر دولتي را نيز نقش داشتن آنان در اجراي سياستهاي تحميلي دولتها دانسته است.
كتاب حاضر در دو جلد تدوين و نگارش يافته است. نويسنده در جلد اول رويدادهاي دوران پس از كودتاي 28 مرداد 1332 تا وقوع قيام 15 خرداد را به تحليل نشسته و در جلد دوم سير وقايع را از قيام 15 خرداد تا اواسط شهريور 1343 پی گرفته است.
جلد اول پس از پيشگفتار و مقدمه،‌ داراي سه بخش زير است: «تحولات پس از كودتا از زاهداي تا علم» (در چهار فصل: «اهداف كودتا»، «دوران زاهدي و علاء»، «دوران اقبال و شريف‌امامي» و «دوران اميني»)،‌ «تحولات دوران علم» (در سه فصل: «اجراي سياستهاي جديد امريكا و آغاز نهضت اسلامي»، «تغييرات در روابط خارجي»، «انقلاب سفيد»)، «از فيضيه تا 15 خرداد» (در دو فصل: «واقعه فيضيه و پي‌آمدهاي آن»، «محرم سال 1383 (خرداد 1342»). در پايان هر يك از بخشها نيز اسناد مربوط به همان بخش به ترتيب توالي تاريخي قرار گرفته است. پايان بخش جلد اول هم پيوستها، گاهشمار، منابع، تصاوير و فهرست اعلام است.
جلد دوم اثر داراي دو بخش است: بخش اول «قيام 15 خرداد» نام گرفته و در فصولي با عناوين «دستگيري امام و قيام مردم»،‌ «مبارزات مراجع و علما»، «مواضع و اقدامات رژيم»، «بازتاب قيام»، «ويژگيهاي قيام 15 خرداد» تدوين شده است. بخش دوم تحت عنوان «تداوم قيام» و داراي فصول: «حركتهاي مردمي»، «تغيير مواضع رژيم»، «تحولات سياسي پس از انتصاب منصور» است. پايان بخش جلد دوم نيز گاهشمار،‌ تصاوير و فهرست اعلام است. جلد اول 888 صفحه و جلد دوم 756 صفحه دارد.
در بخشي از مقدمه ناشر آمده است كه كتاب حاضر درصدد است به سؤالات زير پاسخ گويد و گوشه‌هايي از سلطه امريكا بر ايران را به روايت اسناد بازگو كند: «امريكا از چه زماني به دخالت فعالانه در ايران اسلامي دست يازيد؟ براي بسط سلطه خود چه راههايي را پيمود و چه نقشه‌هايي را ترسيم كرد و چگونه با موانع احتمالي به مبارزه برخاست؟ چگونه دخالت امريكا به قيام 15 خرداد منجر گرديد و پيامدهاي آن چه بود و چگونه بعد از آن به سلطه‌گري بي‌رقيب «ايران مبدل شد؟»
تاريخ قيام 15 خرداد 1342 به روايت اسناد به قلم جواد منصوري نگارش يافته و در سال 1377 جلد اول آن و در 1378 جلد دوم آن از سوي مركز اسناد انقلاب اسلامي انتشار يافته است.

 
تعداد بازدید: 5876