02 فروردين 1396
مدرسه فیضیه محل تحصیل و تدریس بسیاری از بزرگان و علمای اسلامی است. سیدمحمد باقر میرداماد، صدرالمتألهین شیرازی معروف به ملاصدرا، ملامحسن فیضکاشانی، ملاعبدالرزاق لاهیجی، شیخ عبدالکریم حائری، سیدحسین بروجردی و امام خمینی(ره) در این مکان سابقه تدریس و ترویج علوم و معارف اسلامی داشتهاند.
مدرسه کهن فیضیه که از مدارس اصلی علوم دینی شهر مذهبی قم است، از بناهای عصر صفویه بوده، به سال 939 ق در دوران حکومت شاه طهماسب اول ساخته شده است. بر سر در ایوان جنوبی این مدرسه که به طرف صحن قدیمی باز میشود نیز کتیبهای به نام شاه طهماسب صفوی دیده میشود. اما بنای فعلی مدرسه فیضیه در سال 1214 ق و در دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار بر ویرانههای بنای دوره صفوی احداث گردید. این مدرسه در نیمه نخست قرن سیزدهم هجری قمری جایگزین بنای «مدرسه آستانه» شد که در سالهای میانی قرن ششم هجری قمری احداث شده بود. اقامت ملامحسن فیض کاشانی در مدرسه فیضیه قم سبب اطلاق نام «فیضیه» بر مدرسه مزبور شده است. فیض کاشانی از بزرگترین علمای عصر شاه عباس دوم است که در فقه و حدیث و تفسیر و فلسفه، صاحبنظر و دارای تألیفات گرانبهایی است. او که شاگرد و داماد ملاصدرا بود، در سالهای اقامت خود در شهر قم، مدرسه «آستانه» یا «فیضیه» را پایگاه اصلی فعالیتهای فرهنگی و دینی خود قرار داد و حدود دویست کتاب و رساله را در این سالها نگاشت.
مدرسه فیضیه در دو طبقه با چهل حجره پایینی متعلق به عصر قاجار و چهل حجره بالایی متعلق به قرن چهاردهم هجری قمری بنا شده و قدیمیترین بخش آن نیز ایوان جنوبی است که به تاریخ 939 ق با کاشیهای زیبای معرق متعلق به عصر صفوی تزیین شده و سر در صحن عتیق آستانه حضرت معصومه(س) محسوب میشود. مدرسه فیضیه تا سالهای طولانی بدون طلبه بوده و رونقی نداشت تا آنکه در زمان فتحعلی شاه، میرزا ابوالقاسم قمی، حوزه درس خود را در این مدرسه بنا نهاد و عدهای از علمای بزرگ از او درس گرفتند.
در 1340 ق حضور آیتالله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری در شهر قم، موجب شد حوزه علمیه و مدرسه فیضیه تجدید حیات یافته با شرکت صدها طلبه و تشکیل دهها کلاس درس به مرکزی برای ترویج افکار اسلامی مبدل گردد. در دوره حضور آیتالله حائری، طبقه دوم مدرسه فیضیه نیز ساخته شد. پس از رحلت آیتالله حائری، امور مدرسه فیضیه بر عهده آیات عظام فیض، حجت و خوانساری قرار گرفت تا اینکه در سال 1364 ق آیتالله العظمی سیدحسین بروجردی، از بروجرد به قم دعوت شد و با ورود ایشان، حوزه علمیه و مدرسه فیضیه بیش از پیش رونق گرفت و روز به روز بر شمار طلاب آن افزوده شد. نقش آیتالله العظمی بروجردی در توسعه کیفی مدرسه فیضیه چشمگیر بود. در دوران مرجعیت وی بیش از پیش بر اعتبار مدرسه فیضیه افزوده شد. این مدرسه هم محل تدریس و هم مکان برگزاری نمازهای جماعت آیتالله بروجردی بود.
پس از رحلت آیتالله العظمی بروجردی مدرسه فیضیه به یکی از مراکز مهم مبارزات امام خمینی(ره) علیه رژیم شاه تبدیل شد. فیضیه بارها مورد هجوم مأموران ساواک، پلیس، و ارتش شاه واقع شد و افرادی در آن به شهادت رسیده یا مضروب و مصدوم شدند. حادثه حمله مأموران رژیم شاه به مدرسه فیضیه در روز دوم فروردین 1342 که در سالگرد شهادت امام جعفر صادق(ع) به وقوع پیوست، نمونهای از تهاجم رژیم به مدرسه فیضیه است. این حادثه عکسالعمل حکومت شاه در برابر مخالفت امام خمینی(ره) با طرح آمریکایی «انقلاب سفید» بود. امام در دوم بهمن 1341، تلاش رژیم برای تصویب این طرح را «رفراندوم اجباری» خواندند و پس از اعلام تصویب این طرح در ششم بهمن، در بیانیهای که در 22 اسفند آن سال صادر کردند، نوروز سال 1342 را عزای ملی اعلام کردند. متعاقب این اعلام، سایر مراجع و روحانیون نیز موضعی مشابه اتخاذ کردند. حادثه حمله مأموران رژیم شاه به مدرسه فیضیه در روز دوم فروردین 1342 که سبب شهادت و مجروح شدن عدهای از طلاب حوزه علمیه قم گردید، نقطه عطفی در سیاستهای اسلامستیزانه رژیم به شمار میرود. پس از این حادثه امام خمینی(ره) به دلیل گستردگی خساراتی که مأموران رژیم به مدرسه فیضیه و حجرهها و اثاثیه طلاب وارد آورده بودند، تا مدتی از بازسازی آنجا جلوگیری کردند و از مردم خواستند تا از فیضیه دیدن و جنایات دستگاه حاکمه را از نزدیک مشاهده کنند.
از دیگر سخنرانیهای مهم امام خمینی(ره) در مدرسه فیضیه، سخنرانی 13 خرداد 1342 در روز عاشورا بود. ایشان در این سخنرانی سیاستهای صهیونیستی شاه و گرایشهای حکومت به اسرائیل را افشا و محکوم کردند. این سخنرانی موجب بازداشت امام خمینی(ره) و اعتراض مردم، سپس سرکوب خونین آنان در حادثه 15 خرداد 1342 گردید.
در 1346 مدرسه فیضیه به دستور ساواک و به بهانه انجام تعمیرات تعطیل شد. در سال 1354 نیز ساواک با توجه به نقشی که مدرسه فیضیه در روشنگری افکار عمومی و سازماندهی روحانیون و مخالفان رژیم داشت، خواستار تعطیل شدن جلسات درس آن و واگذاری مدرسه به سازمان اوقاف و یا آستان قدس رضوی شد. در این درخواست، بر ضرورت «پاکسازی حوزه از طلاب افراطی» تأکید شده بود.
در دوران انقلاب اسلامی، فیضیه محور حوزه علمیه و پایگاه نهضت اسلامی گردید. امام خمینی(ره) در سال 1357 پس از بازگشت از تبعید چهارده ساله خود، در مدرسه فیضیه قم حضور یافته به این کانون علم و مبارزه تحرک و نشاط تازهای بخشیدند.
مدرسه فیضیه دارای کتابخانه بزرگی است که در 1309 ش توسط آیتالله شیخ عبدالکریم حائری تأسیس شد و در زمان آیتالله العظمی بروجردی توسعه یافت و در حال حاضر بیش از سی هزار جلد کتاب دارد که سه هزار جلد آن از نسخ خطی نفیس است. هماکنون بیش از 150 استاد در مدرسه فیضیه به صدها طلبه، دروس مختلف را در رشتههای کلامی، فلسفی، فقهی، اصولی و تفسیری تدریس میکنند. مدرسه فیضیه مرکز تدوین سیاستهای کلی حوزه علمیه قم است. این سیاستها در بخشی از مدیریت حوزه علمیه تحت نام «شورای عالی حوزه» طراحی و برنامهریزی میشود که استادان و مدرسان فیضیه نقشی مهم در تدوین این سیاستها دارند.
*دایرة المعارف انقلاب اسلامی(ویژه نوجوانان و جوانان)، زیر نظر شورای عالی دایرة المعارف انقلاب اسلامی، تهران: دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و سوره مهر(وابسته به حوزه هنری)، 1389، ج3، چ اول، صص 106-108.
تعداد بازدید: 4341