«مجلسی با سیمای نوین»!

روزنامه اطلاعات در ستون «جریان روز» 13 مهر 1342 می‌نویسد: «فردا مراسم رسمی گشایش پارلمان انجام می‌شود و بلافاصله مجلس جدید ایران شروع به کار می‌کند. قیافه مجلسین ایران... به‌کلی تازه است. زن‌ها، دهقانان، کارگران، مهندسین جوان مأمور اصلاحات ارضی که اکثریت اعضای مجلس را تشکیل می‌دهند صورت تازه‌ای به مجلس می‌بخشند و انعکاسی از یک رفورم بزرگ را که در مملکت روی داده است در صحنه پارلمان مجسم می‌سازند... اگر انتخابات این دوره رنگی و شکلی و قواره‌ای سوای انتخابات گذشته داشت برای این بود که مجلس این دوره هم مجلسی با قواره و شکل و رنگ دیگر باشد.

در آستانه سالگرد شهدای مسجد فیل

ساواک در گزارشی به تاریخ 12 مهر 1343 می‌نویسد: «روز پنجشنبه در منزل [آیت‌الله] قمی و روز جمعه در منزل [آیت‌الله]میلانی طبق معمول مجلس روضه برقرار. این مجلس ظاهراً روضه هفتگی و در باطن یکمین سال روز واقعه مسجد فیل بود[1] که در آن سیدجعفر سیدان[2] به منبر رفته و ضمن بیان مطالبی اشاره به شهیدان حادثه مسجد فیل نموده، ضمناً قمی در نظر داشت اعلامیه‌ای به این مناسبت منتشر کند، ولی میلانی با این عمل مخالفت و موضوع عملی نگردید.»[3]

«ما نیز در آتیه به ثبوت خواهیم رسانید.»

ساواک در گزارشی به تاریخ 10 مهر 1342 می‌نویسد: «به عرض می‌رساند، قبل از ظهر امروز آقایان بخشایشی[1] و انزابی[2] و دو نفر واعظ ناشناس دیگر در مسجد مقبره بالای منبر رفته [و] هر یک در مورد مسائل دینی صحبت [نمودند] ولی آقای انزابی اضافه کرد که: «چه خوب بود که روزنامه‌های کیهان و اطلاعات، راست می‌نوشتند و رادیو ایران نیز از این حرف‌های چرند کمی دست بر می‌داشت و به من مدت نیم ساعت وقت می‌دادند تا من صحبت‌های خود را [به]وسیله رادیو به دنیا اعلام می‌کردم؛ منظور مراجع تقلید، این نیست که وزیر یا وکیل شوند، فقط نظر آنها این است، اشخاصی که چرخ مملکت را می‌گردانند مسلمان باشند و بس.

واهمه از استقبال!

ساواک مشهد در گزارشی به تاریخ 7 مهر 1342 به ساواک تهران می‌نویسد: «اگر مقدور ‌‌‌باشد که آیت‌الله میلانی و قمی در تهران یا نقطه دیگری برای مدتی بمانند[1] و به ‌مشهد مراجعت ننمایند، همان‌طور که ارتش نظرداده به صلاح است. برابر اطلاع واصله میلانی روز دوشنبه فردا، با هواپیما به مشهد مراجعت خواهد نمود، عده زیادی از اهالی، خود را برای استقبال نامبرده آماده نموده‌اند. با اقداماتی که به عمل آمده تا حدی از تعداد استقبال‌کنندگان کاسته خواهد شد.[!] تیمسار سپهبد عزیزی[2] فعلاً در تهران هستند و بنا بود که پس از چهار روز معاودت نمایند و روز دوشنبه مدت 4 روز ایشان منقضی می‌گردد.

پیکِ نهضت

ساواک مشهد در گزارشی به تاریخ 6 مهر 1342 می‌نویسد: «آیت‌الله مرعشی نجفی در مسافرتِ مشهد به دانشجویان وابسته به جبهه ملی و نهضت آزادی که با وی ملاقات نموده‌اند، پیشنهاد کرده است هر ماه یک یا دو نفر برای آوردن دستورات کلی از تهران به مشهد به عنوان پیک به تهران مسافرت کنند. در این مورد اقدام لازم معمول و مأمور نفوذی کیقباد روز پنج جاری به تهران اعزام گردید. پیک در تهران به دو آدرس زیر مراجعه و دستورات لازم برای مشهد از روحانیون کسب خواهد نمود و ممکن است آیت‌الله مرعشی با پیک تماس بگیرد.

در تعقیب هدف مقدس؛ از مشهد به تهران

ساواک خراسان در گزارشی مورخ 4 مهر 1342 می‌نویسد: «روز 2 جاری اعلامیه آیت‌الله مرعشی نجفی خطاب به ملت مسلمان ایران که در مشهد پلی‌کپی شده توزیع گردید. در این اعلامیه نامبرده ضمن اظهار تشکر از مردم متدین مشهد و روحانیون و طلاب و وعاظ و به‌خصوص از پذیرایی آیت‌الله میلانی[1]، به دولت حمله و انتخابات انجام شده را غیرقانونی اعلام نموده... ضمناً نامبرده اظهارنظر کرده که دست انتقام و چنگال مرگ و نابودی بر سر ستمکاران و عمال اسرائیل و دشمنان دین و قرآن سایه انداخته است...»[2]

مشهد؛ پشتیبان و قدردان علماء

ساواک مشهد در گزارشی به تاریخ 2 مهر 1342 می‌نویسد: «آقای مرعشی روز جاری با هواپیما به تهران حرکت در فرودگاه حدود دو هزار نفر به‌طور پراکنده جهت بدرقه اجتماع نموده بودند. آقای پرویز خرسند[1] عضو جبهه اسلامی ضمن ایراد خطابه از نامبرده تجلیل و مردم را به همکاری علماء دعوت نمود، ضمناً اعلامیه‌ای از طرف اصناف مبنی بر پشتیبانی از مرعشی روز جاری در مشهد منتشر که نمونه آن پستی تقدیم می‌گردد.»[2]

«آموزش» در دوره پهلوی؛ چنانکه بود

روزنامه اطلاعات در شماره اول مهر 1342 در گزارشی می‌نویسد: «با آغاز سال تحصیلی؛ کتاب درسی نیست، کلاس‌ها جا ندارند و دانش‌آموزان سر پا ایستاده‌اند! از ساعت 8 صبح امروز سال تحصیلی 42-43 پس از سه ماه تعطیلات تابستانی با شرکت متجاوز از دومیلیون دانش‌آموز در سراسر کشور آغاز شد. به مناسبت آغاز سال تحصیلی جدید، دکتر خانلری، وزیر فرهنگ، از چند دبستان دخترانه و پسرانه در جنوبی‌ترین نقاط پایتخت دیدن کرد. اولین دبستان که مورد بازدید قرار گرفت دبستان خواجه نظام‌الملک بود که 505 دانش‌آموز ثبت نام کرده بودند، ولی کلاس‌ها گنجایش این تعداد دانش‌آموز را نداشت؛ کلیه کلاس‌ها نصف روز شده بود؛ دانش‌آموزان کلاس‌های سوم و چهارم نیز کتاب نداشتند.

قند و شکر در مقابل رأی!

ساواک خراسان در گزارشی به تاریخ 30 شهریور 1342 می‌نویسد: «روز جاری اعلامیه‌هایی‌ که در مشهد تکثیر یافته بود به شرح زیر توسط اشخاص ناشناسی در این شهرستان پخش و توزیع گردیده که نمونه هر یک پستی تقدیم می‌گردد. 1-اعلامیه شماره 4 صنف دستباف اصفهان که در آن به‌ شدت به جریان انتخابات و شرکت نماینده منتخب کارگران اصفهان در کنگره اعتراض شده است. 2- اعلامیه مورخه 25/6/42 به امضاء آقایان میلانی و شریعتمداری که در آن نیز به‌ جریان انتخابات اعتراض شده و این مجلس را غیرقانونی اعلام نمودند.»[1]

مفتضح‌تر از همیشه!

در 26 شهریور 1342 انتخابات دو مجلس شورای ملی و سنا با وعده‌های بسیار سرانجام برگزار شد. این انتخابات که قرار بود به پشتوانه کنگره «نهضت آزاد مردان و آزاد زنان»![1] نمایندگان ملت ایران را به مجلس شورا فرستاده حافظ ارکان مردم‌سالاری در نظام سلطنت مشروطه باشد، در نهایت چیزی بیش از نمایشی پر هیاهو و سراسر فریبکاری به کارگردانی دولت اسدالله علم نشد. در تأیید این ادعا به قضاوت برخی از وابستگان به حکومت - نه مخالفان آن - استناد می‌شود. در گزارش ساواک مورخ 6 مهر 1342 درباره «جلسه منزل اسداله رشیدیان[2]» آمده است: