اسناد

گزارشی از چگونگی شکل گیری واقعه پانزده خرداد 42 در پی اجرای قانون اصلاحات ارضی در کشور



بطوريكه استحضار دارند طبق يك اصل مسلم و بديهى در هر كشورى كه بنا بمقتضيات زمان برنامه‏اى انقلابى بمنظور تامين رفاهيت و آسايش اكثريت مردم تنظيم و بموقع اجراء گذارده ميشود خواه و ناخواه طبقاتى كه در گذشته از امتيازات خاصى برخودار بوده و با وضع جديد منافع خود را در مخاطره مى‏بينند آرام نگرفته و براى تثبيت موقعيت خود از هر گونه تلاشى فروگذار نمى‏نمايند. در كشور ما نيز از آن هنگام كه تصميم گرفته شد جهت رهانيدن 43 جمعيت مملكت از قيد اسارت رژيم ارباب و رعيتى برنامه اصلاحات ارضى بمرحله اجراء گذارده شود مالكين با همكارى روحانيون تحريكاتى را عليه اين برنامه آغاز كردند و دستجات مخالف سياسى و غير سياسى و بطور كلى عموم طبقات كه بعلل وجهات مختلفه‏اى با اوضاع روز و برنامه‏هاى اصلاحى دولت مخالف بودند تا حدود امكان باين تحريكات دامن ميزدند. وضع بهمين ترتيب ادامه داشت تا اينكه در مهر ماه سال 1341 تصويبنامه مربوط بانجمن‏هاى ايالتى و ولايتى در هيات دولت بتصويب رسيد و ضمن آن بزنان حق راى اعطاء گرديد. در اثر اين اقدام روحانيون و مالكين كه از اجراى برنامه اصلاحات ارضى بشدت ناراحت ولى در نتيجه حمايت بيدريغ افكار عمومى از اين برنامه، بميزان زيادى قادر بمخالفت با آن نبودند بهانه تازه‏اى پيدا كرده و عليه دولت بتحريكات پرداخته و نتيجتا دولت اجراى اين تصويبنامه را موكول بتائيد مجلسين نمود. در نتيجه دو ماه مبارزات و كشمكشهاى علماء با دولت در مورد تصويبنامه مذكور همبستگى و تشكل بيشترى در صفوف روحانيون بوجود آمد و جناحهاى سياسى و غيرسياسى مخالف را بيش از پيش متوجه استفاده از نيروى روحانيون در مبارزه عليه دولت ساخت. چندى نگذشت كه تصويبنامه مربوط بموقوفات نيز تصويب و تصميم گرفته شد لوايح ششگانه اصلاحى بتصويب ملى گذارده شود. روحانيون كه خود از اصلاحات ارضى و واگذارى موقوفات باجاره‏هاى طويل المده ناراحت بودند اعلاميه‏هائى صادر و شركت مردم را در تصويب ملى تحريم و تحريكات خود را تشديد كردند و دولت ناچار شد اقداماتى عليه آنان معمول دارد. بدنبال اين جريانات اعطاى حقوق سياسى بزنان ـ وقوع حادثه دوم فروردين مدرسه فيضيه قم ـ اعزام طلاب بنظام وظيفه ـ عزيمت گروه كثيرى از افراد فرقه بهائى بلندن ـ حذف برنامه اذان از راديو و بالاخره پاره‏اى مسائل و وقايع ديگر بتشديد اوضاع كمك كرد. روحانيون بمنظور ابراز عكس‏العمل شديدترى در قبال اين جريانات در انتظار فرا رسيدن ماه محرم بوده و حتى طبق يك خبر تاييد نشده آيت‏اللّه‏ خمينى كه عيد نوروز سال 1342 را عزا اعلام كرده بود ببرخى از اطرافيان خود اظهار داشته بود عيد شيعيان در سال 1342 در محرم برگزار خواهد شد. طبقاتى كه در آن هنگام از نظريات روحانيون حمايت مينمودند و نسبت بدولت اظهار مخالفت ميكردند عبارت بودند از متعصبين مذهبى ـ مالكين ـ عناصر وابسته بنهضت آزادى و جمعى از بازاريان طرفدار جبهه ملى ـ كارگران ميدان بار فروشى و عده‏اى از اراذل جنوب شهر (كه بعلل وجهاتى با اوضاع روز موافقت نداشتند) اعضاى حزب زحمتكشان وابسته بدكتر مظفر بقائى و برخى ديگر از طبقات و دستجات ناراضى. اوضاع بترتيبى كه بعرض رسيد جريان داشت تا اينكه ماه محرم فرا رسيد. علماء و روحانيون بويژه آيت‏اللّه‏ خمينى كه عده زيادى از وعاظ و طلاب را بمنظور اجراى يك طرح و نقشه تبليغاتى دامنه دار عليه دولت بشهرستانهاى مختلف اعزام داشته بودند در تهران ـ مشهد ـ شيراز ـ قم و ساير شهرها بشدت مشغول فعاليت شده و دولت را باتهام پايمال كردن موازين اسلامى ـ ايجاد و توسعه روابط با اسرائيل و برخى اقدامات ديگر مورد حمله قرار ميدادند. از اوضاع و قرائن چنين بر ميآيد كه روحانيون و ساير مخالفين در نظر دارند با توجه بدرگيرى دولت و قواى انتظامى در غائله فارس، در ايام محرم بخصوص روزهاى تاسوعا و عاشورا از كثرت فوق العاده دستجات عزا دار و غليان احساسات مذهبى آنها استفاده و حتى‏الامكان تصادماتى بين مامورين انتظامى و مردم بوجود آورده و دولت را وادار سازند كه نظريات آنان را تامين نمايد و احتمالاً موجبات تزلزل وضع دولت را فراهم نمايند. اخبار واصله حاكى بود كه آيت‏اللّه‏ خمينى در پاسخ افراديكه از وى در مورد برنامه روزهاى عزادارى پرسش كرده‏اند اظهار داشته تا روز هفتم محرم بايد نظم و آرامش را حفظ نمود و چنانچه تا روز مذكور دولت بخواسته‏هاى روحانيون تسليم نگرديد در منابر حملات را عليه دولت تشديد نموده و در عزاداريها بايد وعاظ طورى عمل نمايند كه حوادث مدرسه فيضيه و مسجد گوهرشاد كاملاً براى مردم مجسم شود. چون با در نظر گرفتن نكات فوق بيم حوادثى در روزهاى آخر دهه اول محرم ميرفت لذا در آستانه ماه محرم بدوا بجمعيت نهضت آزادى كه فعالترين جناح مخالف بود و با انتشار نشريات تحريك‏آميز بيش از ساير دستجات مخالف عليه دولت و امنيت كشور فعاليت مينمود ضربه‏اى وارد و عده‏اى از عناصر فعال اين جمعيت دستگير و دستگاههاى چاپ آن ضبط و توقيف شد. بعلاوه بمنظور جلوگيرى از هر گونه حوادث سوء در روزهاى عزادارى طرحى تهيه و بساواكها ابلاغ گرديد و ضمنا شرحى نيز بوزارت كشور و شهربانى كل كشور نوشته و خاطر نشان شد كه روحانيون قصد دارند در روزهاى پس از هفتم محرم حملات خود را بدولت شدت داده و احتمالاً تظاهراتى بر پا نمايند. بطور كلى گزارشاتيكه در آن ايام ميرسيد هيچ يك حاكى از آن نبود كه دستجات مخالف براى ايجاد اغتشاش و بى‏نظمى و احتمالاً ساقط كردن دولت توطئه‏اى براى روز خاصى ترتيب داده‏اند و مجموع اطلاعات چنين نشان ميداد كه اين عوامل مترصد فرصت مناسبى هستند تا وقايعى بوجود آورند. بهمين علت در كميسيونهائيكه با شركت روساء و مسئولين دستگاههاى انتظامى تشكيل ميگرديد تصميم گرفته شد بمنظور جلوگيرى از سوء استفاده روحانيون و عناصر مخالف از اجتماعات و احساسات برانگيخته گرفته شد كه آيت‏اللّه‏ خمينى در قم و برخى ديگر از روحانيون در تهران. شيراز و مشهد و ساير شهرستانها دستگير و بتهران اعزام شوند و بهمين نحو نيز عمل شد. بامداد روز پانزدهم خرداد خبر دستگيرى خمينى در قم وسيله چند نفر پيك بتهران رسيد و فورا در بازار و ساير نقاط پايتخت منتشر و متعاقب آن زمزمه ابراز عكس العمل و تعطيل دكاكين شنيده شد و جمعى از طرفداران خمينى، افراد نهضت آزادى كه قرار بود در مسجد سلطانى اجتماعى داشته باشند و ساير عناصر مخالف بتلاش و كوشش افتادند و چون هنوز هم برگزارى مجالس سوگوارى در بازار و خيابانهاى اطراف ادامه داشت لذا در مدت كوتاهى گروه كثيرى از مردم در ميدان ارك، سه راه ناصر خسرو و حوالى بازار گرد آمده و تظاهراتى را شروع كردند و چون در ساعات اوليه صبح تعداد مامورين انتظامى در اطراف بازار كافى نبود و بعلاوه از طرف افراد پليس مقاومت اساسى در برابر آنها صورت نميگرفت لذا متظاهرين بر تجرى خود افزوده بساختمان انتشارات و راديو حمله و شروع باقدامات تخريبى نمودند و مندرجا گروههاى ديگرى از جمله دستجات تجهيز شده‏اى از اوباش جنوب شهر كه پيوسته آمادگى لازم را براى ملعبه اين و آن قرار گرفتن دارا ميباشند بآنها پيوستند. دستجات شركت كننده در اغتشاش : در تظاهرات و فعاليتهاى مخربى كه در روز 15 خرداد در تهران صورت گرفت تا آنجا كه گزارشهاى واصله حكايت ميكند طبقات ذيل شركت داشته‏اند. 1) عناصر وابسته بجمعيت نهضت آزادى و انجمن‏هاى اسلامى منتسب باين جمعيت. 2) اعضاى هيات‏هاى مذهبى نظير هيات قائميه و بازاريان و ساير عناصر متعصب مذهبى. 3) متنفذين و چاقو كشان جنوب شهر و ميدان بار فروشها. 4) بقاياى فدائيان اسلام. 5) افراد ولگرد و بيكاره و ناراضى. اين دستجات گرچه ممكن است با يكديگر داراى تضادهاى فكرى و اختلاف نظرهائى بوده باشند ولى همگى آنها با اوضاع روز مخالف و در آن هنگام جدا از آيت‏اللّه‏ خمينى طرفدارى مينمودند. ماهيت اغتشاش : با توجه بوسعت دامنه اقدامات تخريبى عناصر آشوبگر در تهران در روز پانزدهم خرداد در بادى امر چنين بنظر ميرسد كه اينگونه اقدامات نميتواند بدون نقشه و طرح قبلى و بدون داشتن ستاد مركزى صورت پذيرد ولى اطلاعاتى كه قبل و بعد از وقايع مذكور بساواك واصل شده هيچ يك مويد اين مطالب نيست كه مخالفين روز معينى را (15 خرداد) براى ايجاد اغتشاش در نظر گرفته باشند و تنها اين احتمال داده ميشد كه چنانچه دستجات مخالف در روزهاى تاسوعاو عاشورا موافق بايجاد حوادثى نگردند احتمالاً در فرصت مناسب ديگرى ممكن است دست باقدامات تخريبى بزنند. لذا وقوع اين حادثه ناگوار در روز 15 خرداد بميزان زيادى ارتباط مستقيم با دستگيرى آيت‏اللّه‏ خمينى داشت مگر اينكه اين تصور پيش آيد كه مخالفين از امكان بازداشت خمينى در شب 15 خرداد مطلع بوده و تداركات لازم را براى روز 15 خرداد فراهم نموده بودند. كه اين تصور پايه و اساسى نميتواند داشته باشد. بعلاوه اگر مخالفين براى ايجاد اغتشاش در روز پانزدهم خرداد طرحى داشتند اولاً ممكن بود شبانه مراكز حساسى از قبيل كارخانجات برق. منبع آب. انبار نفت. راه آهن و غيره را منفجر سازند و ثانيا دست بخراب كردن وسايل عام المنفعه و آتش زدن كتابخانه و امثال آن كه احساسات عمومى را جريحه دار مينمايد نميزدند ثالثا ميتوانستند در همان روز در شهرستانهاى تبريز. شيراز. مشهد. اصفهان و برخى ديگر از شهرها نيز مبادرت باقداماتى ورزند در حاليكه در روز 15 خرداد جز در تهران و قم در هيچ يك از مناطق ديگر كشور حوادث قابل ملاحظه‏اى رخ نداد و در شيراز نيز در روز شانزدهم خرداد در اثر بازداشت روحانيون تظاهراتى صورت گرفت. در خاتمه ميتوان بار ديگر افزود كه چه قبل و چه بعد از واقعه مذكور مدارك و اطلاعاتى كه وقوع توطئه‏اى را جهت ايجاد اغتشاش در روز خاص پانزدهم خرداد پيش بينى كرده باشد بساواك واصل نگرديده است و در روز مذكور فرصت مناسبى در اثر دستگيرى خمينى براى مخالفين پيش آمده و افراديكه احتمالاً طرحهايى براى ايجاد اغتشاش در آينده داشته‏اند از موقعيت استفاده و وارد عمل شده‏اند. پس از مطالعه دقيق، درباره چگونگى استفاده تصميم‏گيرى شود (15 خرداد) 11 /12/ گزارش بطور موذيانه و غير واقعى تهيه شده و ارزش درج ندارد.












قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان
 
تعداد بازدید: 1524



آرشیو اسناد

نظر شما

 
نام:
ایمیل:
نظر:
تصویر امنیتی:

جدیدترین مطالب

پربازدیدها

© تمامی حقوق برای پایگاه اطلاع رسانی 15 خرداد 1342 محفوظ است.