برنامه‌های توسعه؛ وعده‌ها و واقعیت‌ها

29 شهريور 1404

در 29 شهریور 1341 رادیو پیک ایران[1] مطلبی به شرح زیر منتشر کرد:

«در هفته گذشته طرح برنامه 5 ساله سوم پس از مدت‌ها استفاده و استشاره سرانجام به تصویب هیئت دولت رسید. مهلت اجرای برنامه 7 ساله دوم تا روز 31 شهریور جاری است و برنامه 5 ساله سوم قاعدتاً می‌بایست از اول مهر سال جاری آغاز می‌شد ولی از آنجا که دولت تاکنون برای اجرای آن موفق به وصول وام از خارج نشده است، عجالتاً اجرای آن به اول سال 1342 موکول گردیده. ... در طرح اولیه برنامه 5 ساله سوم، بودجه‌ای برابر با 190 میلیارد ریال در نظر گرفته شده بود. دولت علم وعده می‌داد که با انجام این برنامه و صرف هزینه 190 میلیارد ریال، هر سال 6 درصد به درآمد ملی کشور اضافه گردیده ولی هنوز برنامه مزبور از عالَم طرح خارج نشده و روی اجرا ندیده، ناگهان از طرف دولت اعلام شد که از بودجه آن 50 میلیارد ریال حذف می‌گردد. تا به اینجا بودجه برنامه سوم به 140 میلیارد ریال رسیده است، ولی 140 میلیارد ریال هم پول اندکی نیست. هر آینه چنین اعتبار هنگفتی توسط یک دولت ملی کاردان و دلسوز به حال ملک و ملت به مصرف می‌رسید، نتایج ثمربخشی از آن عاید می‌شد. ولی مردم با تجربه تلخی که از شکست و رسوایی دو برنامه 7 ساله قبلی دارند، می‌دانند که اعتبار این برنامه نیز مثل اعتبارات سابق به جیب شرکت‌های تاراجگری نظیر شرکت جان مولم و به جیب مشتی نورچشم‌های درباری و پیمان‌کارانی که همه با دربار شاه، با برادران و خواهران قد و نیم قد شاه ارتباط دارند خواهد رفت. تنها نتیجه‌ای که از صرف این 140 میلیاردها ریال عاید خواهد شد، باز هم تعدادی فرودگاه، بندرگاه و سربازخانه و راه‌های سوق‌الجیشی تازه‌ای است که هیچ‌گونه جنبه تولیدی ندارد و هیچ نفعی از آن به کشور و مردم عاید نخواهد شد. ... با چنین توصیفی از هم اکنون می‌توان گفت که صرف 140 میلیارد بودجه برنامه جدید، برخلاف ادعاهای شاه و عَلَم، درآمد ملی سالانه را 6 درصد افزایش نخواهد داد و اصولاً هیچ‌یک از دردهای اقتصادی کشور را دوا نخواهد کرد.»[2]

گفتنی است برنامه سوم با تکیه بر دو برنامه پیشین، نخستین برنامه جامع اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی ایران به شمار می‌رفت.[3] چارچوب برنامه بر پایه مفروضاتی بنا شده بود که ارتباط چندانی با واقعیات نداشت.[4] گرچه هزینه‌های صنعتی برنامه سوم بالا نبود، اما ماهیتاً زمینه صنعتی‌شدن ایران برابر الگوی مورد نظر غرب را فراهم کرد که در برنامه چهارم به‌طور مشخص به اجرا درآمد. در طول برنامه با صرف حدود نیمی از هزینه‌های برنامه عمرانی در امور غیر تولیدی، فضای لازم برای رشد سرمایه‌داری و افزایش سود سرمایه‌های داخلی و خارجی بدون تحقق توسعه واقعی کشور فراهم گردید.[5]

پی‌نوشت‌ها:

 
تعداد بازدید: 59