مشروطه‌ای که حسنعلی منصور ضامن بقای آن بود!

روزنامه اطلاعات در شماره روز 24 مهر 1342 در خبری نوشت: «در جلسه صبح دیروز مجلس شورای ملی آقای حسنعلی منصور طی نطقی از مشروطیت ایران و لزوم حفظ و حراست خونبهای آزاد مردان ایران و نیز خدماتی که باید مجلس بیست‌ویکم به مردم انجام دهد سخن گفت.» اطلاعات در ادامه از قول منصور می‌نویسد: «ما در مقابل کسانی که برای مشروطیت ایران خون خود را نثار کردند و کسانی که جان خود را فدا نمودند سر تعظیم فرود می‌آوریم[1]... ما با توجه به اصالت مشروطیت ایران و با توجه به علاقه‌ای که به این مجلس داریم باید بیش از پیش مجلسی را که امروز به دست ما سپرده شده است حمایت و حراست کنیم.

تبدیل دسته‌های عزاداری از مذهبی به سیاسی در محرم 1342ش

وقتی محرم 1383 در خرداد 1342 از راه رسید، فضای کشور متشنج بود. طی یک سال گذشته در کشور رویدادهای مختلفی رخ داده بود که شکاف میان نیروهای مذهبی و دستگاه حکومتی را عمیق‌تر کرده بود. در آستانه محرم، دولت که احتمال می‌داد عزاداری این ماه سمت و سوی سیاسی پیدا کند، با صدور ابلاغیه‌ای، هیئت‌های مذهبی را از موضع‌گیری سیاسی منع کرد.[1] ساواک هم قبل از شروع محرم، به هیئت‌ها هشدار داد اکیداً از موضع‌گیری سیاسی پرهیز کرده و علیه شاه و اسرائیل سخن نگویند.[2]

حوزه علمیه قم؛ سنگر مبارزه با ظلم و استبداد

ساواک در گزارشی مورخ 21 مهر 1342 از پخش «نامه سرگشاده علماء حوزه علمیه قم» در محافل روحانی تهران خبر می‌دهد. نامه مذکور که خطاب به هیئت دولت نگاشته شده به این شرح است: «بسمه تعالی. با فرارسیدن سال نو[1] بار دیگر فضلاء و محصلین از نقاط مختلف به حوزه علمیه قم مراجعت کرده و آماده شروع درس و بحث شده‌اند. حوادث سال گذشته و رنج‌ها و ناراحتی‌ها که در نتیجه مبارزه با بدعت‌ها از طرف دولت متوجه حوزه شد و

پادشاهِ اسلام در زمره قماربازان!

ساواک مشهد در گزارشی به ساواک تهران مورخ 19 مهر 1343 می‌نویسد: «استنباط می‌شود اظهارات اخیر قمی و اهانت به مقام شامخ سلطنت و علیاحضرت شهبانو برای عکس‌العمل در برابر مسافرت علیاحضرت شهبانو و خاندان جلیل سلطنت به مشهد است.[1] با مراجعت تیمسار سپهبد عزیزی[2] از تهران، در روز جاری کمیسیون امنیت تشکیل و تصمیم قاطع اتخاذ خواهد شد؛ زیرا گفتار و اعمال این عنصر و تحریک و تهییج مردم برعلیه شاهنشاه و دولت و اوضاع فعلی، غیرقابل‌گذشت و طاقت‌فرسا است و بایستی قبل از ماه رمضان ریشه‌کن شود.... شب گذشته عده‌ای از میهن‌پرستان[!] درب منزل قمی رفته و شعارهایی بر علیه وی داده و او را لجن‌مال نموده‌اند.

فایده حزب رستاخیز!

پس از ترور حسنعلی منصور توسط یکی از اعضای هیئت مؤتلفه اسلامی، امیرعباس هویدا جانشین وی شد. کابینه هویدا قریب به دوازده سال بر سر کار بود و حزب رستاخیز نیز در اواخر دوره نخست‌وزیری هویدا شکل گرفت. با این هدف که تمامی احزاب ملی را منحل کنند و به اصطلاح با ائتلاف بین آنان و ادغام در حزب تازه‌تأسیس، جلو فعالیت‌های مختلف گرفته شود. شاه در مصاحبه‌ای به این منظور گفته بود که همه باید عضو حزب رستاخیز شوند. در غیر این صورت یا باید پاسپورت بگیرند و از این مملکت بروند و یا به زندان بروند.

«شما به ارشاد عوام مشغول شوید»!

در 16 مهر 1341 لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی به تصویب هیئت دولت رسیده، خبرش در روزنامه‌ها منتشر شد.[1] آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی[2] در خاطرات خود از آن روزها می‌گوید: «به محض اینکه امام مطلع می‌شود دامادشان مرحوم حاج آقا شهاب اشراقی را به منزل مرحوم حاج آقا مرتضی حائری می‌فرستند. ایشان برای آقای حائری پیام می‌فرستد که شما جلسه‌ای تشکیل دهید و علماء را دعوت کنید... همان شب بعد از نماز مغرب و عشاء جلسه‌ای در منزل مرحوم آقای حائری تشکیل می‌شود.

مدتی یوسف ما بود اگر ناپیدا ...

ساواک در گزارشی به تاریخ 15 مهر 1343 با موضوع «اشعار درباره آیت‌الله خمینی» می‌نویسد: «مدتی یوسف ما بود اگر ناپیدا[1] باز از لطف خدا جانب کنعان آمد می‌نمود داد بشارت به شه شمس و شموس نایبت چون مه تابنده ز زندان آمد آیت‌الله خمینی چه به میدان نبرد سر به کف در ره حق ضیغم[2] غران آمد چون در این راه نبودش غرضی غیر خدا پیروی کرد ز جدش سوی زندان آمد هرکه از جان گذرد، مرد بود در عالم ترک جان کرد که با فتح نمایان آمد. اشعار بالا که در مدح آیت‌الله خمینی سروده شده، اشعاری است که چندی قبل توسط آقای هاشمی‌نژاد[3] سراییده شده که شخصی به نام علی‌اکبر نظافت... برای یکی از طلبه‌ها آورده بود تا مطالعه کند.

«مجلسی با سیمای نوین»!

روزنامه اطلاعات در ستون «جریان روز» 13 مهر 1342 می‌نویسد: «فردا مراسم رسمی گشایش پارلمان انجام می‌شود و بلافاصله مجلس جدید ایران شروع به کار می‌کند. قیافه مجلسین ایران... به‌کلی تازه است. زن‌ها، دهقانان، کارگران، مهندسین جوان مأمور اصلاحات ارضی که اکثریت اعضای مجلس را تشکیل می‌دهند صورت تازه‌ای به مجلس می‌بخشند و انعکاسی از یک رفورم بزرگ را که در مملکت روی داده است در صحنه پارلمان مجسم می‌سازند... اگر انتخابات این دوره رنگی و شکلی و قواره‌ای سوای انتخابات گذشته داشت برای این بود که مجلس این دوره هم مجلسی با قواره و شکل و رنگ دیگر باشد.

در آستانه سالگرد شهدای مسجد فیل

ساواک در گزارشی به تاریخ 12 مهر 1343 می‌نویسد: «روز پنجشنبه در منزل [آیت‌الله] قمی و روز جمعه در منزل [آیت‌الله]میلانی طبق معمول مجلس روضه برقرار. این مجلس ظاهراً روضه هفتگی و در باطن یکمین سال روز واقعه مسجد فیل بود[1] که در آن سیدجعفر سیدان[2] به منبر رفته و ضمن بیان مطالبی اشاره به شهیدان حادثه مسجد فیل نموده، ضمناً قمی در نظر داشت اعلامیه‌ای به این مناسبت منتشر کند، ولی میلانی با این عمل مخالفت و موضوع عملی نگردید.»[3]

شهادت نوجوان 14 ساله در واقعه 15 خرداد 42

برادرم «اسدالله» را در خانه، محسن صدا می‌کردیم. در همان ایام ماه محرم 1342 به خاطر دارم، یک روز که از مسجد جمعه برمی‌گشت، پرسیدم: «محسن کجا بودی؟» گفت: «مسجد جمعه» دیدم، کتش تنش نیست. گفتم: «کتت را چه کار کردی؟ گفت: «یک کاریش کردم»، گفتم: «خب چه کار کردی؟ گفت: «یه آدم فقیری را دیدم کتم را در آوردم به او دادم. «اسدالله» بسیار باسخاوت بود، و چون در یک خانواده مذهبی بزرگ شده بود، دوستان خوبی برای خودش انتخاب کرده بود. از جمله شهید علی‌اکبر صادقیان. آن دو با هم رابطه نزدیکی داشتند،‌ بچه‌های یک محله بودند و در یک مدرسه هم درس می‌خواندند. این دوستی‌ها می‌بایست ادامه پیدا کند تا جاودانه شود.