«قلوب شماها با کی است؟»

در 22 تیرماه 1342 ساواک از توزیع اعلامیه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی خبر می‌دهد.[1] این اعلامیه که به بیان اهداف و نتایج مهاجرت علماء به تهران پرداخته به شرح زیر است:

کتب ضاله آزاد، تبلیغات اسلامی ممنوع!

در پی صدور حکم دادگاه تجدیدنظر سرانِ دربندِ نهضت آزادی ایران، آیت‌الله العظمی سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی در 21 تیر 1343[1] اعلامیه‌ای به شرح زیر صادر کرد:

سنگ‌بنای ایجاد جرأت بین مردم

منزل ما نزدیک تکیه طیب بود. دسته طیب، شب عاشورا ـ دوازده خرداد ـ طبق معمول همه ساله از تکیه بیرون آمد. طیب در جلو علامت تکیه در حرکت بود و سینه‌زنها پشت سرش آرام‌آرام حرکت می‌کردند. آن شب ـ بر خلاف سال‌های قبل ـ عکس‌های حضرت امام به سینه‌ علامت نصب بود و مردم از یکدیگر می‌پرسیدند که با توجه به جو خفقان و خوفی که دستگاه در دل مردم ایجاد کرده بالاخره عاقبت کار به کجا می‌کشد؟

خوانسار در نهضت امام خمینی

در 19 تیر 1342 آیت‌الله حاج شیخ غلامعلی حاج شریفی[1] از روحانیون خوانسار تلگرامی به شرح زیر به امام خمینی که در بازداشت به سر می‌برد ارسال کرد: «به منظور استحضار مسلمانان خوانسار فدوی بدین‌وسیله سلامتی وجود مبارکتان را استعلام، بقاء عمر و عزت حضرتت و حفظ اسلام و مسلمین و عظمت قرآن و روحانیین و استقلال مملکت ایران را از درگاه خداوند قادر متعال خواهانم.»[2]

اوضاع تأسف‌آور ایران

در پی ‏‏صدور حکم محکومیت سران نهضت آزادی ایران در دادگاه تجدیدنظر نظامی‏، امام خمینی در 18 تیر 1343[1] بیانیه‌ای خطاب به ملت ایران به شرح زیر صادر کرد: «... ‏‏‏‏من خوف داشتم که اگر در موضوع بیدادگری نسبت به حجت‌الاسلام آقای طالقانی‏‎ و جناب آقای مهندس بازرگان و سایر دوستان کلمه‌ای بنویسم، موجب تشدید امر آنها‏‎ شود و ده سال زندان به پانزده سال تبدیل گردد.

«روزی می‌رسد که ریشه این دولت را برمی‌دارم»؛ وعده‌ای که محقَق شد

ساواک در گزارشی به تاریخ 17 تیر 1343 با موضوع «ملاقات با روحانیون قم » می‌نویسد: «نظر به اینکه بازاریان تهران اکثراً تعصب شدیدی به روحانیون داشته و فعالیت آنها بستگی به طرح و نقشه روحانیون قم دارد[1]، ضمناً مدتی است ساکت نشسته و به صورت ظاهر جنب‌وجوش در بین آنها آشکار نمی‌شد به مأمور که از طبقه وعاظ می‌باشد آموزش کامل داده شد که به قم برود و غیر مستقیم با آقایان خمینی، نجفی، شریعتمداری ملاقات نموده و نظر آنها را روی اوضاع روز و نحوه فعالیت مردم استسفار کند. مأمور با نامبردگان... ملاقات نموده و نتیجه آن را به شرح زیر گزارش داده است:

در سنگر تعلیم و تربیت

ساواک در گزارشی به تاریخ 16 تیر 1343 با موضوع«مراسم ختم در مسجد ارک» می‌نویسد: «روز 14 /4 /43 مراسم ختم حاج کاظم آئینه‌چی در مسجد ارک بنا به دعوت عباسعلی اسلامی[1] برگزار شد. (قبلاً از طریق ساواک جنوب شرق به عباسعلی اسلامی گوشزد گردید که مراقب گفتار خود روی منبر باشد)[!] عباسعلی اسلامی ساعت 18 به منبر رفت و اظهار داشت اصولاً نباید برنامه فرهنگی را از یک کشور خارجی اقتباس کنیم، زیرا مملکت ما از لحاظ ملیت و مذهب با آنها تفاوت دارد. طبق گفته دکتر خانلری وزیر فرهنگ سابق 65 درصد افراد مملکت ما بی‌سوادند.

مهاجرت علما به تهران؛ فرصت‌ها، تهدیدها و دیدگاه‌ها

مأمور ساواک در گزارشی به تاریخ 14 تیر 1342 می‌نویسد: «با کسب اجازه قبلى در روزهاى پنجشنبه 13 و جمعه 14/4/42 افراد زیر را بر حسب تمایل شخصى آنها و کسب اطلاع و نظریه آنان ملاقات نتیجه ذیلاً به عرض می‌رسد:

وفاداران به دین

در 13 تیرماه 1342 امام جمعه همایونشهر [خمینی شهر][1] تلگرامی به شرح زیر به آیت‌الله العظمی سیدمحمد رضا گلپایگانی ارسال کرد: «ضمن استعلام از سلامتی وجود مبارک، کثرت مراجعین همایونشهر به اینجانب در مورد آیت‌الله العظمی آقای خمینی و سایر حجج اسلام موجب ناراحتی شده، امید اینکه دولت را در رفع نگرانی عمومی ارشاد فرمایید.»[2]

سفر به سنندج جهت تلاش برای نزدیکی مذاهب اسلامی

در نیمه اول دهه 1340 بود که شیعیان در سنندج حسینیه‌ای ساختند. در آن زمان این شهر فقط همین یک حسینیه را داشت. محرم و صفر که شد، از آیت‌الله گلپایگانی درخواست کردند که کسی را برای سخنرانی به آنجا بفرستند. از آنجا که آقای گلپایگانی نسبت به بنده محبت داشتند فرمودند که: «مناسب است که شما به آنجا بروی. همین‌طور که نظر آ‌قای بروجردی بود، ما هم قائل به تقریب مذاهب هستیم. حواستان باشد که با دشمنانی که ما داریم، صلاح نیست که جنگ و درگیری ایجاد شود.»