نهضت امام خمینی، فراگیر و چند شهری

ساواک آذربایجان در گزارشی به تاریخ 30 خرداد 1342 می‌نویسد: «بدین‌وسیله عین یک برگ اعلامیه که در بازار و بین اهالی پخش گردیده جهت استحضار به پیوست تقدیم می‌گردد.»[1] یکی از ویژگی‌های جنبش‌های سیاسی معاصر ایران نظیر قیام تنباکو (1308-1309ق)، انقلاب مشروطه (1324-1329ق)، جنبش ملی کردن صنعت نفت (1330-1332ش) و انقلاب اسلامی (1356-1357ش) گسترش آنها بر حوزه وسیعی از قلمرو جغرافیایی کشور و به تعبیر دیگر چند شهری بودن آنهاست.

توزیع اعلامیه

دو سه ماه به برگزاری جشن‌های دو هزاروپانصد ساله مانده بود که امام اعلامیه داد. وقتی اعلامیه به دست ما رسید، تصمیم گرفتیم علاوه بر تکثیر اعلامیه در حجم وسیع، نسبت به توزیع گسترده آن نیز اقدام کنیم. توزیع گسترده مستلزم در اختیار داشتن نیروی انسانی بود که این اولین قدم، اولین مشکل ما به حساب می‌آمد. هم از این جهت که نیروی انسانی کمی داشتیم و نمی‌شد به هر کسی اعتماد کرد و هم از این جهت که خطر دستگیری وجود داشت.

پشتیبانی از نیات خیرخواهانه ملوکانه!

ساواک در گزارشی به تاریخ 29 خرداد 1342 می‌نویسد: «اوراقی از منزل آقای سیدعبدالحسین دستغیب[1] با مقداری اعلامیه به دست آمده که بعضی از اوراق مطالبش توهین‌آمیز است از جمله جواب مصلحین قم و اشعاری است که با ماشین تحریر تکثیر و به نام اشخاص در شیراز و سایر شهرستان‌ها فرستاده می‌شده با عرض اینکه هاشم دستغیب پسر سیدعبدالحسین دستغیب در فراهم نمودن این اوراق رأساً اقدام می‌کرده، مقرر فرمایند ضمن بازجویی از وی نویسندگان و سرایندگان اشعار را تعیین نمایند.»[2]

لرستان در نهضت امام خمینی

ساواک در گزارشی با موضوع «تلاش حاج آقا روح‌الله کمالوند[1] و تهیه تلگرافات علیه دولت» به تاریخ 26 خرداد 1342 می‌نویسد: «امروز تلگراف اهانت‌آمیز به امضاء سی‌ودو نفر از عوامل حاج آقا روح‌الله کمالوند که چند نفر از آنان طلاب مقیم خرم‌آباد و بقیه از عناصر ماجراجو و قاچاقچی هستند[!]، به دستور روحانیون نامبرده به عنوان جناب آقای نخست‌وزیر مبنی بر استخلاص حاج آقا روح‌الله خمینی و رفع توقیف علماء و جبران توهین از آنان جهت مخابره به تلگرافخانه خرم‌آباد داده شده،... علیهذا رونوشت تلگراف مزبور را به اسامی امضاکنندگان جهت استحضار به پیوست ارسال می‌دارد.»[2]

فیلم: تأثیر تحولات فرهنگی جهانی بر ایران در دهه چهل

در دهه چهل(دهه شصت میلادی) جهان از نظر فرهنگی و اجتماعی در سلطه غرب بود و به سوی بی‌اخلاقی پیش می‌رفت. با روی کارآمدن کندی در آمریکا و طرح دکترین او، تغییرات اقتصادی واجتماعی در جهان بیشتر شد. محمدرضا پهلوی هم در جهت پیشبرد اهداف کندی در ایران طرح انقلاب سفید را در قالب برنامه‌های کندی تدوین کرد.

من هم حرکت می‌کنم

ساواک مشهد در گزارشی به تاریخ 24 خرداد 1342 می‌نویسد: «امروز قبل از ظهر در منزل آیت‌الله میلانی کما فی‌السابق مجلس روضه‌ای منعقد بود و در ضمن جزوه قرآن گذاشته بودند که مردم بخوانند جهت کشته‌شدگان تهران و جاهای دیگر[1] پسرش سیدمحمدعلی میلانی منبر رفته در ضمن سخنرانی مذهبی چنین اظهار داشت: آقایانی که در تهران زندانی هستند آقا هم در اینجا در زندان می‌باشد. آقایم می‌گویند اگر آنها را مرخص نکنند من هم حرکت می‌کنم می‌روم و در اینجا نمی‌مانم بدانید.»[2]

پشتیبانی فرمایشی!

ساواک قزوین در گزارشی به تاریخ 23 خرداد 1342 می‌نویسد: «بنا به دستور وزارت کشور مستند به تقاضاى فرماندار قزوین در نظر گرفته شد که متینگى از طرف دهقانان، کارگران و فرهنگیان و طبقات مختلف تاکستان به منظور پشتیبانى از لوایح شش‌گانه که به تصویب ملى رسیده است و همچنین ابراز تنفر از محرکین واقعه روز 15 خرداد در تهران بر پا نمایند که این موضوع در کمیته اطلاعاتى مطرح و اقدامات احتیاطى و پیش‌بینی‌هاى لازم معمول و مقارن ساعت 16:00 روز 22 /3 /42 - با حضور هزاران نفر از دهقانان و کارگران و طبقات مختلف و...

مجلس ختم فیضیه در مسجد حمام گلشن تهران

پیش از حادثه 15 خرداد، فاجعه مدرسه فیضیه رخ داد که جریان بسیار مهمی بود. در این فاجعه، طلاب و مردم را از پشت‌بام مدرسه پایین انداختند و آسیب زیادی به آنان زدند. همین عناصر فعال در بازار، برای قربانیان و شهدای مدرسه فیضیه، مجالس ترحیم و بزرگداشت برپا کردند. از جمله می‌خواستند در «مسجد جامع»، مجلس بزرگداشتی برگزار کنند که جلوگیری کردند. همچنین دوستانمان قصد داشتند در مسجد «امین‌الدوله» مجلس ختمی برپا کنند که باز هم نشد.

بارزترین مظهر ارتجاع

در 21 خرداد 1342 و در پی بازداشت امام خمینی و کشتار 15 خرداد آیت‌الله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی به آیت‌الله تهرانی[1] نامه‌ای ارسال کرد که بخش‌هایی از آن به شرح زیر است: «مرقوم شریف مبنی بر تسلیت و تأسف از فجایع اخیره مخصوصاً مصیبت جبران‌ناپذیر بازداشت حضرت آیت‌الله خمینی و سایر آیات و علماء و وعاظ محترم... و قتل مسلمانان بی‌گناه واصل و موجب مزید امتنان گردید... این پیشامدهای ناگوار عموم را عزادار و از هر مسلمانی سلب راحتی و همه را نسبت به آینده اسلام و مذهب تشیع شدیداً نگران ساخته است.

قیلم 15 خرداد و راه بی‌بازگشت دولت پهلوی!

در 20 خرداد 1342 ساواک در گزارش ویژه‌ای به بررسی حوادث منتهی به قیام 15 خرداد پرداخته، می‌نویسد: «... علماء و روحانیون مخالف که به تدریج رهبری آنها به عهده آیت‌الله روح‌الله خمینی محول می‌شد تقریباً از 3 ماه پیش به این طرف در انتظار رسیدن ایام سوگواری ماه محرم بودند تا آنجا که آیت‌الله خمینی که عید نوروز سال جاری را عزا اعلام نموده بود به کرات اظهار داشته بود عید شیعیان در سال جاری در محرم برگزار خواهد شد. حوادثی نظیر واقعه مدرسه فیضیه قم و جریانات تبریز در روز دوم فروردین سال جاری به تشدید اوضاع کمک کرد تا این که ماه محرم فرا رسید.