اگر سرنیزه بگذارد...

در 19 خرداد 1342 -4 روز پس از دستگیری امام خمینی در 15 خرداد و سرکوب خونین قیام مردم – آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی اعلامیه‌ای به شرح زیر صادر کرد: «... در تعقیب اعلامیه مورخه 12 محرم الحرام [ 15 خرداد] یعنی روزی که حضرت آیت‌الله خمینی دامت برکاته غافلگیر و عالم تشیع را غرق در دریای تأثر نمودند لازم دانستم که مجدداً متذکر شوم. هدف اصلی روحانیت جز جلوگیری از آنچه را که برخلاف شرع مطهر اسلام است نبوده و در این هدف مقدس تمام آیات عظام قم و نجف اشرف و مشهد مقدس و سایر شهرستان‌ها و عموم حجج اسلام و خطباء عظام دامت تأییداتهم با پشتیبانی قاطبه ملت مسلمان ایران و شیعه جهان سهیم می‌باشند.

چگونگی فعالیت سیاسی در دانشگاه شریف

در آن سالی که من وارد دانشگاه صنعتی شریف شدم، یک ‌سال [1346] از تأسیس آن می‌گذشت. در آنجا به انجمن اسلامی دانشگاه پیوستم تا با آنها همکاری داشته باشم. انجمن اسلامی نیز تازه تأسیس و نوپا بود و در آن، هنوز جریان سیاسی شکل نگرفته بود. اما در دانشکده فنی که سابقه بیشتری داشت، جریان سیاسی شکل‌گرفته بود. در همان سال ورود من به دانشگاه، شرکت واحد اتوبوسرانی قیمت بلیت اتوبوس‌ها را چند ریال گران کرد، که همین، اعتصاب‌ها و واکنش‌هایی را در دانشگاه‌ها به‌ دنبال آورد.

شاه و زنان؛ قضیه مردسالاری ملوکانه!

ساواک قم در گزارشی به تاریخ 15 خرداد 1342 و در پی دستگیری امام خمینی در سحرگاه آن روز می‌نویسد: «جمعیت هنوز در صحن باقی و مرتباً شعار می‌دهند. تعداد زیادی زنان در مسجد اعظم به نفع [آیت‌الله]خمینی اجتماع نمود‌ه‌اند. ...»[1] گفتنی است انقلاب مشروطه و تحول نظام سیاسی حاکم و آزادی‌‌های سیاسی ناشی از آن، فرصت و امکانات لازم را در اختیار زنان و مردان ایران قرار داد تا دیدگاه‌های خود را آشکارا مطرح کرده، در تحقق آن بکوشند. این انقلاب هدف‌‌ها و خواست‌‌های زنان را از محافل و مجالس محدود و بسته به عرصه جامعه کشاند.[2]

مأمورم و معذور!

ساواک مشهد در گزارشی به تاریخ 14 خرداد 1342 می‌نویسد: «از ساعت 7 صبح در منزل آیت‌الله قمی[1] مجلس روضه‌ای منعقد و عده‌ای از وعاظ منبر رفته و در مورد گفتار زیر سخنرانی مفصلی ایراد شد[:] ... آقای طبسی[2] ضمن گفتار، مردم را به آرامش دعوت کرد و گفت: به خدا سوگند ما پیرو قرآن هستیم و مسلمانیم. ما به مأمورین دولت گوشزد می‌کنیم اینکه آنها می‌گویند مأمور و معذور، این جمله‌ای بود که یزید بن معاویه در مجلس به سر سیدالشهداء[ع] گفت،... کسی حق ندارد به آنها توهین کند.‌

چند قدم تا آغاز

ساواک قم در گزارشی به تاریخ 13 خرداد 1342 (مصادف با روز عاشورا ) می‌نویسد: «در ساعت 55 /17 دقیقه آقای خمینی در حالی که 1500 نفر او را بدرقه می‌کردند وارد مدرسه فیضیه شد. تاکنون سخنرانی شروع نشده، از بلندگو مرتباً اعلام می‌شود در صورتی که اشخاصی صلوات بی‌موقع فرستادند آنها را با احترام خارج کنید.»[1] در پی این سخنرانی تاریخی بود که امام خمینی در سحرگاه 15 خرداد بازداشت و به تهران منتقل شد. رویدادی که تبعاتی غافلگیر کننده و تکان دهنده برای حکومت پهلوی داشت.

یک بام و دو هوا؛ خوانش آمریکا از دموکراسی!

11 خرداد 1342 (8 محرم 1383) حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی در «مجلس سوگواری ماه محرم با حضور بیش از چهل هزار نفر از طبقات مختلف و جناب آقای اسدالله علم نخست‌وزیر و تیمسار ارتشبد حجازی[1] و تیمسار سپهبد نصیری رئیس شهربانی کل کشور در مسجد آذربایجانی‌ها (ترک‌ها) واقع در بازار»[2] سخنرانی مبسوطی ایراد کرد. بخش‌هایی از آن به نقل از مأمور ساواک به قرار زیر است: «... در پنجاه سال قبل در اثر وجود دیکتاتوری و ظلم و تعدی دستگاه حاکمه مردم به ستوه آمدند.

فیلم: تحولات نظام آموزشی در دهه چهل

در سال 1333 هنگامی که نیکسون معاون رئیس‌جمهور آمریکا در روز 16 آذر به ایران آمد دانشجویان دست به اعتراض زدند که با تیراندازی نظامیان 3 دانشجو شهید شدند. در سال 1336 نیز دانشجویان اجتماعی ضد اسرائیلی ترتیب دادند و در نهایت سال 1340 آموزگاران به وضعیت آموزشی معترض شدند که یک معلم به شهادت رسید. این اتفاقات شروع نارضایتی در فضای آموزشی را در دوره پهلوی رقم زد.

حقوق و وظایف روحانیت

ساواک در گزارشی با موضوع «سخنان سیدعبدالکریم هاشمی‎نژاد[1] در مسجد مروی» به تاریخ 9 خرداد 1342 می‌نویسد: «نامبرده بالا از ساعت 21:20 روز 8 /3 /42 در مسجد مروی به منبر رفته که 3 برگ عین گزارش مأمور نفوذی این بخش از سخنان وی جهت اطلاع بپیوست تقدیم می‌گردد.»[2] بخشی از سخنان هاشمی‌نژاد – آن‌طور که مأمور ساواک گزارش کرده - به شرح زیر است: «... قانون اساسی اصل قانون متمم دوم[3] که باید علماء دین و روحانیت باید در آن دخالت داشته باشند و اگر علماء اعلام در آن دخالت نداشته باشند، آن قانون نیست و به درد نمی‌خورد و باید آن را به سینه دیوار انداخت.

ایجاد جو رعب و وحشت برای ترساندن مردم

با توجه به تجربه‌ای که رژیم از پانزده خرداد به دست آورده بود، این بار دولت و دستگاه‌های امنیتی و سیاسی از چند روز قبل تمهیدات و پیش‌بینی‌های لازم را برای دستگیری، تبعید و جلوگیری از هر اقدام و حرکتی کرده بودند. حدود یک ساعت قبل از اذان صبح ـ روز سیزده آبان 1343 ـ از خواب برخاسته، وضو ساختم و ازمدرسه دارالشفا به طرف حرم مطهر حضرت معصومه علیها‌‌سلام رفتم. همه چیز عادی و معمولی بود. در میدان آستانه و خیابان‌ها هیچ خبری نبود. مردم تک‌وتوک به سوی حرم می‌آمدند. زیارت مختصری کردم و در مسجد بالاسر مشغول نماز شدم.

سالِ بد، سالِ خوب

ساواک در گزارشی به تاریخ 7 خرداد 1342 می‌نویسد: «اطلاع واصله حاکیست که قبل از فرا رسیدن ماه محرم آیت‌الله خمینى در مدرسه فیضیه قم[1] سخنرانى جامعى ایراد کرده و این سخنرانى روى نوار ضبط شده و اخیراً در تهران در دست اشخاص مشاهده گردیده است....»[2] نزدیک‌ترین سخنرانی مبسوط امام خمینی به تاریخ این گزارش مربوط به 12 اردیبهشت (8 ذیحجه) است که به مناسبت آغاز دروس حوزه علمیه پس از چهلم شهدای مدرسه فیضیه و در مسجد اعظم قم ایراد شده، بخش‌هایی از آن به شرح زیر است: