نقش محلات قدیم قم در شکل‌گیری انقلاب

19 خرداد 1403

حرم حضرت فاطمه معصومه^(س) در شهر قم و مسجد جمکران، همچنین مقبره‌های امام‌زاده‌های مختلف در اطراف این شهر مذهبی قرار دارند. تأسیس حوزه علمیه، حضور طلاب و بزرگانی چون آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در این شهر بیانگر اهمیت و موقعیت آن است. در حکومت پهلوی آیت‌الله العظمی سیدحسین بروجردی مرجعیت شیعه در این شهر را بر عهده داشت. قم از ابتدای نهضت امام خمینی و حتی پیش از آن فعالیت‌های انقلابی و مبارزاتی با حکومت پهلوی داشت.

کتاب «نقش محلات قدیم قم در شکل‌گیری انقلاب» توسط «عماد گل‌صرمی» در 3 فصل نگاشته شده است. نویسنده در فصل اول با عنوان «نگاهی به قم و محله‌های آن» به معرفی این شهر از نظر جغرافیایی، تاریخی و... پرداخته است. معرفی محلاتی چون یخچال‌قاضی، چهارمردان؛ سیدان؛ موسویه، مسجدجامع و... نشان از قدمت تاریخی این شهر دارد. همچنین به جنبه‌های انقلابی شهر نیز اشاراتی شده است، برای مثال محله چهارمردان مکانی است که امام خمینی در همه‌پرسی فروردین 1358 رأی خود را به صندوق انداخت. نویسنده در این فصل از ورودی شهر و بازار نیز سخن گفته است. در انتهای این فصل نیز با توجه به وجود حرم فاطمه معصومه^(س)، تأسیس حوزه علمیه، وجود مسجد جمکران در نزدیکی شهر و دیگر امامزادگان در اطراف شهر، قم را به عنوان شهری مذهبی معرفی می‌کند.

نویسنده در فصل دوم با عنوان «انقلاب اسلامی ایران» با روش تاریخ شفاهی به مسائل مربوط به قم پرداخته و با توجه به مصاحبه با 30 نفر از استادان دانشگاه، فرهنگیان، روزنامه‌نگاران، فعالان سیاسی و اجتماعی و افراد بومی در قم این کتاب را نگاشته است. این فصل از اشغال ایران توسط متفقین آغاز شده و پس از گریز به نهضت ملی شدن صنعت نفت، به کودتای 28 مرداد و تبعات آن می‌پردازد. گلی‌صرمی وقوع انقلاب اسلامی را از زوایای مختلف بررسی کرده و به وقایع خرداد 1342 و نیز موضع امام خمینی در برابر کاپیتولاسیون نیز اشاره می‌کند. افزایش نارضایتی مردم از حکومت پهلوی و عملکرد سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران نیز از مسائلی است که در این فصل مطرح شده است.

فصل سوم با عنوان «نقش محله‌های قم در انقلاب اسلامی ایران» مفصل‌ترین بخش کتاب است. نویسنده نقش شهر قم را بین دو قیام 15 خرداد 42 و پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 بیان می‌کند. نهضت امام خمینی با اعتراض ایشان به سیاست‌های استبدادی شاه و اعتراض به اصلاحات ارضی، لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، برگزاری رفراندوم و اصول شش‌گانه شاه آغاز شد. این مبارزه پس از حمله مأموران حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه در دوم فروردین 1342 و دستگیری طلاب و سپس دستگیری امام در خرداد همان سال به اوج رسید. نویسنده در این فصل با استناد به مصاحبه‌هایی که انجام داده، قیام 15 خرداد 1342 را از جوانب مختلف بررسی کرده است. تبعید امام در آبان 1343، قیام روحانیون قم در سال 1354 که در مراسم سالگرد شهدای 15 خرداد شکل گرفته بود نیز در این فصل آمده است. سپس نویسنده، قیام 19 دی 1356 را که در پی چاپ و انتشار مقاله توهین‌آمیز احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات شکل گرفت، در چند گفت‌وگو بررسی می‌کند. نویسنده در این بخش، مساجد قم، حرم حضرت معصومه^(س)، مدرسه فیضیه، منزل امام و منزل بسیاری از علمای دیگر را به عنوان پایگاهی برای اجتماع مبارزان معرفی کرده است. در خاطراتی از فعالان انقلابی به راهبرد تظاهرات‌ها، نقش محله چهارمردان در انقلاب، شعارهای کف خیابان در اعتراضات انقلابیون در سال 1357 در قم، محاکمه اعضای محلات قم در دادگاه‌های حکومت پهلوی و... در بخش پایانی فصل آمده است.

فهرست منابع و مأخذ انتهای کتاب قرار دارد که در ابتدا 30 نفر مصاحبه‌شونده معرفی شده‌اند. سپس منابع کتاب، سایت‌های اینترنتی و نشریات به ترتیب آمده‌اند.

کتاب «نقش محلات قدیم قم در شکل‌گیری انقلاب» سال 1402 توسط نشر افروغ در قم و با 235 صفحه چاپ و منتشر شده و نویسنده آن را به دکتر حسین فاطمی تقدیم کرده است. این کتاب با قیمت 1390000 ریال در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است.

 
تعداد بازدید: 348