نقش روحانیت در قیام پانزده خرداد

نهضت پانزده خرداد 1342 که همانا،‌ پایه ریز انقلاب اسلامی ایران در بهمن 57 بود، ‌از برهه های بسیار مهم تاریخ معاصر ایران محسوب می شود که از زوایای گوناگون قابل تعمق و بررسی است. هر کس از منظری به بزرگی و اهمیت این حرکت تاریخی مردم، ‌که ملهم از عقاید و ایمان مذهبی آنان بود،‌ پرداخته است.

اسدلله علم: هرگز شاه را نمي‌بخشم

پس از اجراي انتخابات مجلس 21، زمينه برپايي حزب تازه‌اي فراهم آمد كه در 24 آذر 1342 به نام «ايران نوين» رسمي و حسنعلي منصور، نماينده تهران در مجلس، دبير كل آن شد. بيشتر نمايندگان مجلس، با هم‌آهنگي پيشين در اين حزب نوپا عضو شدند و از آن پس به ظاهر مي‌بايست حكومت حزبي بر سر كار باشد. در آن هنگام روشن بود كه دولت علم، رفتني است و به جاي وي، منصور نخست‌وزير خواهد شد.

تجاوز به مقام قيادت وچگونگي بازداشت حضرت امام ( ره ) در 15 خرداد 1342

ساعت، 30/3 بعد از نيمه شب 15 خرداد را اعلام مي‏كرد. كاميون‏هاي نظامي در بيرون شهر قم متوقف شدند. صدها كماندو، چترباز و سرباز گارد وارد قم شدند و در حالي كه تلاش مي‏كردند از هر گونه حركتي كه سكوت را بشكند، خودداري كنند، به سوي خانه امام خميني به راه افتادند. از ابتداي كوچه تا در منزل او را كه بيش از پانصد متر نبود تحت كنترل قرار دادند و در هر خانه‏اي سربازي گماردند. در اطراف منزل و باغ اناري كه پشت منزل امام خميني قرار داشت، سنگر گرفتند و براي مقابله با هر گونه حادثه پيش‏بيني نشده‏اي آماده شدند.

حضور زنان در نهضت پانزده خرداد

جمعیت معترض به دستگیرى امام خمینى در قم از اقشار مختلف بودند و همه در صحن مسجد اعظم به دفاع از مرجع و رهبر خود پرداختند. براى نخستین بار در تاریخ نهضت روحانیت زنان با ایمان قم نیز در کنار مردان، در حالى که بسیارى کودکان خردسال خود را در بغل داشتند به جمع تظاهرکنندگان خشمگین پیوستند. مورخان انقلاب اسلامى تصریح کرده اند که در قیام 15 خرداد براى اولین بار زنان در نهضت امام خمینى(ره) همراه مردان حاضر بودند و این خود نقطه عطفى در مبارزات ضد رژیم شاه بود.

روابط و مناسبات آیت‌الله حاج شیخ حسین لنکرانی و امام خمینی از آغاز تا قیام 15 خرداد 42

آشنايي مرحوم لنكراني با رهبر فقيد انقلاب، به سالهايِ تأليف كشف‌ الاسرارِ ايشان باز مي‌گردد. لنكراني پس از مطالعه كشف اسرار، و مشاهده ايمان و غيرت شديدي كه مؤلف فاضل آن، با قلم شيواي خود در دفاع از مذهب و روحانيت تشيع،‌ و ردّ نحله‌هاي استعماري نظير «وهّابيسم» شريعت سنگلجي و «پاك دينيِ»! كسروي نشان داده بود، سخت به وجد مي‌آيد و طالب ديدار مؤلف مي‌شود. ملاقات صورت مي‌گيرد و پس از آن، همكاريِ ديرپاي لنكراني با امام در مسير ستيز با استبداد و استعمار آغاز مي‌گردد. لنكراني، همراه امام و ديگر مبارزان در جريان قيام 15 خرداد 42 به زندان مي‌افتد. سال بعد، امام را از مذاكرات مجلسين درباره لايحه كاپيتولاسيون آگاه مي‌كند و زمينه‌سازِ نطق كوبنده وي بر ضدّ شاه و امريكا مي‌شود.

بررسی مبانی و ریشه‌های اندیشه سیاسی امام خمینی در قیام 15 خرداد

15 خرداد42 نقطه عطف مهمی در تاریخ معاصر ایران می‌باشد و بررسی عوامل شکل دهنده آن مسلماً در درک بهتر این واقعه و استفاده از این تجربه تاریخی در حوادث آینده مثمرثمر می‌باشد. این قیام را به طور کامل رهبران دینی هدایت کردند و هیچ اثری از گروه‌های روشنفکر و کمونیست در آن دیده نمی‌شود. قیام 15 خرداد دارای اصالت فکری بیشتری نسبت به نهضتهای ماقبل خود است و دارای مکتب اصیل و بومی منحصر‌به‌فردی است که به یکه‌تازیهای ایدئولوژیهای غربی در عرصه فکری ـ سیاسی ایران خاتمه می‌دهد. در این روز علاوه بر شاه، روشنفکران غرب‌گرا نیز کاملاً منزوی و از صحنه سیاست رانده شدند. بررسی اندیشه سیاسی امام خمینی در پانزده خرداد و مبانی این اندیشه ناب شیعی ما را در درک بهتر شکل گیری تاریخی این واقعه و حوادث بعد از آن یاری می‌رساند.

مسجد سيد عزيزالله و نقش آن در قيام 15 خرداد 1342

مسجد سيد عزيزالله واقع در بازار چهارسوق جنب بازار بزرگ تهران از بناهاي تاريخي عصر قاجاري است که توسط سيد عزيزالله در زمان فتحعلي شاه قاجار بنا شد. معماري اين مسجد از اعصار گذشته نشات گرفته و داراي کاشي‌کاريهای زيبا، چهار ايوان و گنبد دو پوششي است که با سردر مسجد، جلوخانه، هشتي، صحن و شبستان کامل مي‏گردد. مکان سوق‌‏الجيشي اين مسجد و نزديکي آن به بازار بزرگ از همان ابتدا موجب اهميت آن شد، چرا که در تهران قديم رسم بر اين بود که داروغه شهر که حافظ و نگهبان شهر بود در محلي به نام چهارسوق اقامت مي‏کرد و به نظارت امور شهري مي‏پرداخت. داروغگان از ساعت 8 بعدازظهر در ميدان ارگ که نزديک بازار چهارسوق قرار داشت به نواختن طبل مي‏پرداختند و کسبه بازار با شنيدن صداي طبل مي‏دانستند که يک ساعت بعد مي‏بايست بازار را تخليه کنند و سر ساعت 9 محل را تحويل داروغگان دهند.

نگاهی به تلاشهای صورت یافته در تحقیقات تاریخی پیرامون حادثه 15 خرداد

راهى كه تاكنون براى تدوين و تبيين مكتوب حادثه 15 خرداد سال 1342 پيموده شده، كوتاه نبوده است. با وجود اين، آن قدر هم نبوده كه بتواند خيال بلند تاريخ را از وجود خود آسوده كند. علت اصلى اين امر توقف پانزده ساله‏اى است كه پس از وقوع اين حادثه تا پيروزى انقلاب اسلامى پيدا شد. در اين فاصله، ميدان تحقيق و پژوهش براى محققان علاقه‏مند وجود نداشت و تهيه ابزار و لوازم پژوهش (مدارك و اسناد) نيز ممكن نبود، چرا كه سايه تهديد و ارعاب رژيم محمدرضا پهلوى بر سر چنين تحقيقاتى سنگينى مى‏كرد. به همين دليل بيشتر نوشته‏هايى كه در دهه چهل درباره حادثه 15 خرداد سال 1342 منتشر شد، در خارج از كشور بود.

جريان شناسي سياسي قيام پانزده خرداد

اين‌ نوشتار، در صدد بررسي‌ و شناسايي‌ جريان‌هاي‌ سياسي‌ نهضت‌ پانزده‌خرداد است‌ تا در سايه‌ آن، تاكيد فراوان‌ امام‌خميني‌ بر قيام‌ پانزده‌خرداد، به‌عنوان‌ نقطه‌ عطف‌ انقلاب‌اسلامي‌ را درك‌ نموده‌ و آن‌ را تحليل‌ نمايد. برخلاف‌ ديگر جنبش‌هاي‌ سياسي‌ و اجتماعي‌ معاصر ايران، نيروهاي‌ مذهبي‌ نوانديش‌ به‌ رهبري‌ امام‌ خميني، جريان‌ اساسي‌ و عمده‌اي‌ بودند كه‌ در قيام‌ پانزده‌خرداد حضور داشتند و ايفاگر نقش‌ شدند.

امام خمینی؛ احیای هویت مغفول روحانیت

تحقیق حاضر درصدد پی‌جویی و بررسی این سؤال اساسی است که «چگونه امام خمینی موفق گردید بر معضل تاریخی گسست و تفرقه میان روحانیت شیعه فائق آید و ایشان را در مسیری مشخص و با اهدافی معین بسیج نماید». در پاسخ به این سؤال، آسیب‌شناسی امام راحل از وضع حوزه‌های علمیه و روحانیت شیعی و توسل به مکانیسمهای خاصی جهت غلبه بر این مشکل مورد توجه قرار گرفته است.